مولتی متر چیست؟ آموزش کار با مولتی متر دیجیتال

مولتی متر یکی از ضروری‌ترین ابزارها برای تعمیر وسایل برقی است. در بسیاری از مواردی که ابزارآلات برقی و شارژی دچار مشکل و خرابی می‌شوند، بررسی اتصالات و سیستم برق وسیله‌ای استفاده از مولتی متر اولین مرحله است. این ابزار کاربردی ولتاژ، جریان و مقاومت را اندازه‌گیری کرده و گاهی برای تست اتصال کوتاه هم استفاده می‌شود. به طور کلی پارامترهای مختلف الکتریکی در مولتی متر را می‌توان با استفاده از یک سلکتور یا کلید گردان موجود در جلوی دستگاه انتخاب کرد. در صورتی که آشنایی کافی با مولتی متر و نحوه عملکرد آن را داشته باشید، علت بسیاری از خرابی‌های وسایل خود را تشخیص خواهید داد. در ادامه نحوه استفاده از مولتی متر را به شما آموزش می‌دهیم.

کاربرد مولتی متر

مولتی متر توانایی تست سه واحد اصلی الکتریسیته یعنی ولتاژ، مقاومت و جریان را دارد:

ولتاژ: مولتی متر می‌تواند دو نوع از ولتاژ یعنی جریان متناوب (AC) و جریان مستقیم (DC) را آزمایش کند. در این بین، AC ولتاژ استفاده شده در سیم‌کشی خانه‌ها است. درحالی که DC عمدتاً در وسایل نقلیه، لوازم خانگی، ابزارآلات و … استفاده می‌شود. ولت، واحد اندازه‌گیری ولتاژ است.

مقاومت: مقاومت در واقع مخالف و مقابل جریان در مدار است و برحسب اهم اندازه‌گیری می‌شود.

جریان: به طور کلی، جریان مقدار برق عبوری از مدار است که بر حسب آمپر اندازه‌گیری می‌شود. مقدار جریان عبوری از مدار در واقع تفاوت بین ولتاژ اعمال شده و مقاومت موجود است. میلی‌آمپر (یک هزارم آمپر) رایج‌ترین واحدی است که برای جریان اندازه‌گیری شده با مولتی متر استفاده می‌شود.

علاوه بر آزمایش سه واحد فوق، برخی مولتی مترها تست اتصال کوتاه یا عدم وجود مقاومت داخل مدار را نیز آزمایش می‌کنند. اگر این تنظیم روی مولتی متر وجود نداشته باشد، می‌توان به جای آن از آزمایش مقاومت استفاده کرد.

انواع مولتی متر

مولتی متر در دو نوع آنالوگ و دیجیتال موجود است. تفاوت اصلی این دو نوع در صفحه نمایش آنها است. مولتی متر آنالوگ اندازه‌گیری‌ها را با عقربه‌ای بر روی یک صفحه مدرج نشان می‌دهد. مولتی متر دیجیتال یک صفحه نمایش LCD دارد که اندازه‌گیری‌ها را به صورت یک عدد چهار یا پنج رقمی نشان می‌دهد. تفاوت دیگر بین این دو نوع مولتی متر این است که مولتی متر آنالوگ معمولاً آزمایش اتصال کوتاه را انجام نمی‌دهد، البته برخی از مدل‌های مولتی متر آنالوگ قابلیت آزمایش اتصال کوتاه را دارند.

اجزای مولتی متر

سلکتور یا کلید گردان: یک صفحه مدرج گرد است که به شما اجازه می‌دهد تا نوع واحد الکتریکی را برای اندازه‌گیری انتخاب کنید. شما می‌توانید بین گزینه‌های ولتاژ AC (به شکل V با یک خط موجدار بر روی آن یا کنارش)، ولتاژهای DC (DC-)، مقاومت (Ω)، آمپر (A) و میلی‌آمپر (mA) انتخاب کنید. گزینه اتصال کوتاه را با نماد دیود (مثلث با یک خط در سمت راست آن) و یا یک نماد موج صدا روی صفحه مدرج مشخص می‌کنند.

پراب: سیم‌های قرمز و سیاهی که برای آزمایش قطعه الکتریکی استفاده می‌شوند. هرکدام در یک سمت خود دارای نوک فلزی تیز بوده و در انتهای دیگر یک فیش موزی دارند. نوک فلزی برای بررسی قطعه مورد آزمایش استفاده شده و کانکتور موزی به یکی از درگاه‌ها یا پورت‌های مولتی متر وصل می‌شود. تفاوت چندانی بین این دو پراب وجود ندارد، اما اغلب سیم سیاه برای آزمایش پایانه‌های خنثی یا زمین (یا مشترک) و سیم قرمز برای پایانه‌های جریان استفاده می‌شود. زمانی که می‌خواهید مقاومت یا اتصال کوتاه را تست کنید، فرقی نمی‌کند پراب‌ها را کجا قرار دهید.

درگاه یا پورت: بیشتر مولتی مترها مجهز به سه درگاه هستند: COM (یا “-“)، mAVΩ و 10A. درگاه COM (به معنی مشترک) درگاهی است که معمولاً پراب مشکی به آن متصل می‌شود. پورت mAVΩ محل اتصال پراب قرمز است که ولتاژ، مقاومت و جریان را اندازه‌گیری می‌کند. پورت 10A یک پورت تخصصی است که برای اندازه‌گیری جریان‌های بیشتر از 200 میلی‌آمپر استفاده می‌شود. گاهی مولتی مترها چهار درگاه یا پورت دارند که عملکردهای mAVΩ را به دو قسمت تقسیم می‌کنند: یک پورت VΩ برای ولتاژ و مقاومت و یک µAmA برای جریان.

نحوه استفاده از مولتی متر

در ادامه روش استفاده از مولتی متر برای تست ولتاژ، جریان، مقاومت و اتصال کوتاه را توضیح می‌دهیم.

اندازه‌گیری ولتاژ

با توجه به قطعه‌ای که آزمایش می‌کنید، سلکتور را روی ولتاژهای AC یا DC قرار دهید. پراب مشکی را روی پایانه منفی قطعه و پراب قرمز را روی پایانه مثبت قرار دهید. به عنوان مثال، برای اندازه‌گیری ولتاژ یک باتری قلمی باید سیم پراب مشکی را به پورت COM  و سیم پراب قرمز را به پورت mAVΩ متصل کنید. مولتی متر را بر روی حالت 2V قرار دهید. پراب مشکی را به قطب منفی باطری و پراب قرمز را به قطب آن متصل کنید. پراب‌ها را محکم به دو طرف باتری فشار دهید. اگر باتری شما نو باشد، باید عددی بالاتر از ۱.۵ ولت را نشان دهد. ممکن است این سؤال برای شما پیش بیاید که اگر جای پراب منفی و مثبت را تغییر دهید چه اتفاقی می‌افتد؟ در این حالت عدد مولتی متر همان عدد قبل را نشان می‌دهد؛ با این تفاوت که عدد منفی خواهد بود.

بررسی اتصال کوتاه

اگر مولتی متر شما قابلیت اندازه‌گیری اتصال کوتاه را دارد، سلکتور را چرخانده و روی حالت اتصال کوتاه قرار دهید (با نماد دیود به شکل مثلث با یک خط در سمت راست آن). با تماس نوک پراب‌ها با همدیگر از کارکرد مولتی متر و پراب‌ها اطمینان حاصل کنید. اگر صدای بوق داد یعنی دستگاه به درستی کار می‌کند.

یکی از کاربردهای آزمایش اتصال کوتاه بررسی سالم بودن کابل برق است. این کار را با تماس یکی از پراب‌های مولتی متر با یکی از شاخه‌های سیم برق شروع کنید. پراب دیگر را با شکاف مادگی سیم برق تماس دهید. اگر اتصال برقرار باشد مولتی متر صدای بوق می‌دهد. این کار را با بقیه شاخه‌ها و شکاف‌های مادگی کابل تکرار کنید. اگر صدای بوق در هر دو طرف وجود نداشت، یعنی سیم برق باید تعویض شود. سپس یکی از پراب‌ها را به یکی از شاخه‌های سیم و پراب دیگر را به شاخه دیگر سیم اتصال دهید. اگر مولتی متر صدای بوق داد، نشان‌دهنده یک اتصال کوتاه است و سیم باید تعویض شود.

اگر مولتی متر شما تنظیمات مربوط به اتصال کوتاه را ندارد، می‌توانید به جای آن از آزمایش مقاومت استفاده کنید. سلکتور را روی گزینه Ω قرار دهید و مراحل بالا را انجام دهید. تنها تفاوت این است که به جای شنیدن صدای بوق عددی بین صفر تا یک را روی صفحه نمایش ببینید. اگر عدد یک یا OL (مدار باز یا open loop) را روی صفحه ببینید، یعنی مدار فاقد اتصال است و سیم برق باید تعویض شود.

اندازه‌گیری مقاومت

علاوه بر تست اتصال کوتاه، اندازه‌گیری میزان مقاومت نیز یکی از راه‌های رایج تست قطعات الکتریکی است. میزان استاندارد مقاومت یا روی خود مقاومت نوشته شده و یا در راهنمای قطعه الکتریکی مورد نظر اشاره شده است. سلکتور را چرخانده و روی گزینه Ω قرار دهید. هر یک از پراب‌های مولتی متر را روی یکی از پایه‌های مقاومت قرار دهید. اگر مقاومت درست کار کند، عدد نمایشگر مولتی متر باید تقریبا همان عدد موجود بر روی مقاومت باشد. در غیر این صورت، مقاومت معیوب بوده و باید تعویض شود.

اندازه‌گیری جریان

یکی از مهم‌ترین دلایل اندازه‌گیری مقدار جریان‌های خروجی از وسیله الکتریکی است. این قابلیت برای تشخیص برق‌دزدی باتری نیز کاربرد دارد. اصطلاح برق‌دزدی برای توصیف حالتی که یک قطعه الکتریکی برق مصرف می‌کند در حالی که خاموش است. این امر می‌تواند ولتاژ باتری را کاهش داده و منجر به خرابی‌های پی در پی باتری شود.

برای تشخیص برق‌دزدی، کابل باتری را از قطب منفی باتری (با علامت “-” و معمولاً به رنگ مشکی) قطع کنید. پراب قرمز را به درگاه 10A مولتی متر وصل کنید. سلکتور را روی گزینه جریان (amp) قرار دهید. یکی از پراب‌های مولتی متر را به قطب باتری و پراب دیگر را به کابل باتری وصل کنید. عدد نشان داده شده باید بین ۵۰ تا ۶۰ میلی‌آمپر باشد. عدد بالاتر نشان می‌دهد که برق‌دزدی وجود دارد. در این صورت، فیوزهای دستگاه الکتریکی را به ترتیب حذف کنید و آزمایش را تکرار کنید تا زمانی که عدد خوانده شده از مولتی متر عدد درستی باشد. مداری که حتی با وجود حذف فیوز مربوطه کار کند، منبع برق‌دزدی است.

نکات ایمنی هنگام استفاده از مولتی متر

زمانی که از مولتی متر برای آزمایش جریان برق استفاده می‌کنید، رعایت این اقدامات ایمنی برای جلوگیری از احتمال هرگونه برق‌گرفتگی مهم است:

– دستکش عایق بپوشید.

– از مولتی مترهای دارای پراب با سیم شکسته یا فرسوده استفاده نکنید.

– در شرایط یا محیط‌های مرطوب با مولتی متر کار نکنید.

– هنگام آزمایش نوک پراب‌ها را با هم تماس ندهید.

سوالات متداول

فرق اهم متر با مولتی متر چیست؟

اهم متر تنها برای سنجش مقاومت الکتریکی استفاده می‌شود، اما مولتی متر قابلیت سنجش چندین پارامتر مانند مقاومت، جریان و ولتاژ را دارد.

مولتی متر اتورنج چیست؟

در مولتی متر اتورنج نیازی به تعیین رنج و محدوده مقاومت، ولتاژ یا جریان نبوده و خود دستگاه این محدوده را به صورت اتوماتیک تشخیص می‌دهد.