آموزش منبت کاری (همراه ویدیو)، انواع روش ها و ابزار مورد نیاز

منبت کاری چیست؟

حتما شما هم نقوش زیبا، برجسته و چشم نواز روی چوب را دیده‌اید و تحت تاثیر زیبایی آن قرار گرفته اید؛ این هنر شاخص که منبت کاری نام دارد، یکی از شاخه‌های صنایع دستی به شمار می‌رود و در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. منبت کار با ترکیب هنر و خلاقیت نقوشی برجسته روی چوب ایجاد کرده که زیبایی چوب را چندین برابر می‌کند.

در ابتدا از منبت کاری تنها برای ایجاد طرح گل و گیاه روی سنگ و چوب استفاده می‌شد و به همین خاطر این هنر را منبت کاری (به معنای روییدن) نامیدند.

تاریخچه منبت کاری

ریشه هنر منبت کاری به زمانی که انسان برای اولین بار فلز و ساخت ابزار را کشف کرد باز می‌گردد. چوب جاذب آب بوده و در برابر حشرات و قارچ‌ها آسیپ‌پذیر است به همین جهت اطلاع دقیقی از قدمت منبت کاری روی در دسترس نیست.

بعضی مورخان و باستان شناسان قدمت این هنر را در ایران به قبل از پادشاهان ساسانی نسبت می‌دهند اما آثار و مدارک موجود حاکی از آن است که قدمت این هنر به 1500 سال پیش برمی‌گردد.

نمونه‌هایی از آثار منبت کاری قدیمی ایران

• یکی از قدیمی‌ترین آثار منبت کاری در ایران لنگه در چوبی مسجد جامع عتیق شیراز بوده که در دوره عمروبن لیث صفاری ساخته شده است.

• سردر قدیمی از جنس چوب کاج که روی آن با خط کوفی ظریف تزیین شده و قدمت آن به قرن چهارم هجری باز می‌گردد.

تفاوت منبت کاری و معرق کاری

همان‌طور که قبلا به آن اشاره کردیم منبت کاری به معنای کنده کاری روی چوب است اما در معرق کاری تکه‌های ریز چوب در کنار هم چیده شده و شکلی زیبا ایجاد می‌کنند.

در هر دو هنر برای ایجاد طرح‌های زیبا و بدیع از ابزارهایی تیز و برنده استفاده می‌شود اما نحوه انجام و اجرای آن متفاوت است. معرق با برش چوب به شکل‌های مختلف و منبت با ایجاد حجم به چوب انجام می‌شود.

آموزش منبت کاری

به‌طورکلی منبت‌کاری به فضای بسیار بزرگی احتیاج ندارد؛ البته این نکته را در نظر داشته باشید که نوع چوب و ابزارمورد استفاده از جمله موارد بسیار تأثیرگذار در ایمنی، سختی و نتیجه‌ی نهایی کار است. یادگیری منبت کاری برای هنرمندان به‌خصوص کسانی که با نقاشی یا هنرهای تجسمی آشنایی دارند، بسیار آسان و سریع‌تر است.

اگر شما هم جزو کسانی هستید که احساس می‌کنید به هنر منبت‌کاری علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنیم قبل از شروع یادگیری چند روزی را در کنار منبت‌کار بگذرانید تا با روش کار، سختی‌ها، نکات مهم و … آشنا شوید اما اگر به منبت‌کار دسترسی ندارید می‌توانید ویدیوهای آموزشی را ببینید.

در بخش‌های بعدی قصد داریم شما را بیشتر با این فعالیت آشنا کنیم.

انواع منبت کاری

شاید به نظر شما منبت‌کاری یک فعالیت ساده باشد اما در ادامه به شما آموزش خواهیم داد که منبت‌کاری هم مانند فعالیت‌های دیگر شاخه‌های متفاوتی دارد.

ویتلینگ (Whittling)

به قول مایکل آنجلو مجسمه ساز معروف: ” در دل هر مکعب چوب، یک مجسمه نهفته است و کشف آن هنر مجسمه ساز است”. این سبک، یکی از سبک‌های قدیمی منبت‌کاری است. ویژگی و شاخصه‌ی اصلی این سبک ایجاد برش‌های تیز و به اصطلاح بافت‌دار به‌وسیله‌ی چاقو است. معمولاً مجسمه‌ها و محصولاتی که به این سبک ساخته می‌شوند زاویه‌دار هستند.

ویتلینگ در اصل تراش چوب و ساخت مجسمه‌های کوچک چوبی به وسیله چاقو است و همانطور که گفته شد امضای کاری که به روش ویتلینگ ساخته شده به جا ماندن رد چاقو و سطح ناصاف چوب است. تیز بودن چاقو در انواع حکاکی به‌خصوص ویتلینگ بسیار مهم است. برش چوب به مرور زمان باعث کندی تیغه می‌شود؛ در این صورت چاقو را با سنگ یا چرم تیغه تیزکن، تیز کنید تا کار حکاکی آسان‌تر و ایمن‌تر باشد.

منبت‌کاری گرد و هموار

همان‌طور که از اسم آن پیدا است محصولی که با این روش ساخته می‌شود دارای لبه‌های گرد و بدون زاویه است.

منبت کاری تراشه ای

این روش با استفاده از چاقو، اسکنه و چکش انجام می‌شود و روش این منبت کاری بر پایه تراش دادن چوب است.

منبت کاری برجسته

در این نوع منبت کاری طرح‌هایی برجسته درون چوب ایجاد می‌کنند.

ابزار منبت کاری کدام اند؟

یکی از مزایای منبت‌کاری این است که برای انجام آن به سرمایه‌ی چندانی نیست. در ادامه به معرفی ابزار مورد نیاز می‌پردازیم.

مغار

یکی از ابزار بسیار مهم برای منبت‌کاری مغار است. مغار انواع مختلفی داشته که هرکدام برای منظوری خاص ساخته شده‌اند.

• مغار تخت: یکی از ابزار مهم منبت کاری مغار تخت است که سایزهای متفاوتی دارد (2، 4، 8، 12، 14، 16، 25 ). هم‌چنین لازم است دو عدد مغار شماره 6 تخت سر کج بین لوازم منبت کاری خود داشته باشید تا از آن برای تمیز کردن گوشه‌های کار استفاده کنید.
• مغار نیم‌باز: از این مغار برای دور گیری کار استفاده می‌شود. مغار نیم باز در سایزهای 6، 8، 10، 12، 16، 20، 25، 30 موجود است.
• مغار گلویی: این مغار شبیه مغار نیم‌باز است با این تفاوت که عمق کنده کاری با این مغار نسبت به مغار نیم‌باز بیشتر است. این مغار در سایزهای 6، 8، 10، 12، 16، 25 و 30 موجود است.
• مغار شفره: این مغار در دو اندازه‌ی کوچک و بزرگ موجود است که از مغار شفره کوچک برای ایجاد خطوط با پهنای کم و از مغار شفره بزرگ برای ایجاد خطوط با پهنای بیشتر استفاده می‌شود.

چکش

چکش یکی از ابزارآلات مهم در منبت کاری است که از آن برای ضربه زدن به انتهای مغار استفاده می‌شود. چکشی که از آن برای منبت کاری استفاده می‌کنید باید پلاستیکی یا چوبی باشد.

گیره

گیره یکی از وسایل مهم نجاری و منبت کاری بوده و برای محکم نگه داشتن قطعه کار روی میز بسیار ضروری است. گیره در دو اندازه بزرگ و کوچک موجود است که با توجه به اندازه قطعه کار می‌توانید گیره مناسب را انتخاب کنید.

چاقو حکاکی

به هنر کنده کاری و حکاکی روی چوب منبت کاری تراشه‌های چوبی گفته می‌شود؛ به‌این ترتیب که قسمت‌های کوچک و کم عمق از روی صفحه چوب تراشیده می‌شود. برای ایجاد تراش‌های مناسب دو نوع چاقوی حکاکی استفاده می‌شود؛ یکی برای کندن قسمت‌های کوچک و دیگری برای طرح دادن به قسمت‌های تراشیده شده.

یکی ازمهم‌ترین نکته‌هایی که باید به آن توجه کرد نحوه گرفتن چاقوی حکاکی در دست است. این کار شبیه به گرفتن مدادنوکی در کف دست با چهار انگشت و فشار دادن قسمت انتهایی آن است. در این حالت کارایی نوک چاقو فقط برای ایجاد فرورفتگی و شکل دهی به چوب است؛ نوک اریب چاقو می‌تواند هم به سمت داخل دست و هم به سمت خارج دست باشد.

میز کار

وجود میز کار برای منبت کاری باعث سهولت در منبت کاری می‌شود؛ به همین جهت توصیه می‌کنیم حتما از میز کار استفاده کنید.

چوب مناسب منبت کاری

چوب‌های متفاوتی برای منبت کاری وجود دارد که بسته به چیزی که می‌خواهید بسازید و کاربرد آن می‌توانید چوب مناسب برای کارتان را انتخاب کنید.

ترفندهای مهم منبت‌کاری

1. نحوه‌ی صحیح گرفتن چاقو در دست را بیاموزید.

2. در مسیر سطح برش بزنید.

3. برش‌هایی که می‌خواهید در سطح چوب ایجاد کنید را از قبل طراحی کنید؛ برای این کار می‌توانید از کاغذهای مخصوصی برای رسم الگوی مورد نظرتان استفاده کنید.