بتونه چوب: طرز تهیه و ساخت بتونه چوب در منزل و نحوه استفاده از آن

بتونه چوب برای ترمیم خراش‌ و ترک‌خوردگی‌ منافذ، درز چوب و دیگر نقص‌های سطحی مبلمان بسیار مؤثر و کارآمد است. هزینه و زمان لازم برای تعمیر خراشیدگی‌ پارکت و کفپوش، قاب‌ دفرمه پنجره، ترک خوردگی‌ ناشی از پوسیدگی روی مبلمان بسیار زیاد است اما تعمیر این موارد برای کسانی که بتونه ‌کاری چوب را بلد هستند بسیار مقرون‌به‌صرفه است. اگر تابه‌حال تجربه استفاده از بتونه را نداشته‌اید، به‌زودی از قابلیت‌های آن شگفت‌زده خواهید شد درحدی که حتی ممکن است به یکی از کارهای موردعلاقه‌تان تبدیل شود. استفاده از بتونه چوب بسیار آسان است و برای تعمیر بسیاری از لوازم چوبی خانه کاربرد دارد.

بتونه چیست؟

بتونه ماده‌ای است که از آن برای پر کردن درزها، منافذ، ترک خوردگی، شکستگی‌ها و حتی پوشاندن محل اتصالات، جای پیچ و میخ استفاده می‌شود. از بتونه معمولا بعد از آخرین مرحله پرداخت و پیش از رنگ کاری استفاده می‌شود؛ یعنی برای بتونه کاری ابتدا باید سطح کار را به خوبی سنباده زده تا صاف و یک دست شود سپس با توجه به مقدار درز و منافذ چوب، بتونه را بسازید.

فیلم بتونه کاری چوب

در این ویدئو می‌توانید نحوه بتونه‌کاری برای پر کردن درزها و سوراخ‌های چوب را بررسی کنید.

مواد لازم برای ساخت بتونه

با توجه به طیف وسیع گونه‌های مختلف انواع چوب و هم چنین رنگ و نقوش‌های مختلف اگر بخواهید بعد از پرداخت محصول چوبی رنگ اصلی را اعمال کنید و فرض کنید این محصول از چوب راش یا بلوط و… ساخته شده است باز هم معایبی روی سطح آن دیده می شود که باید به گونه‌ای آن منافذ را با بتونه پر کرد که به نتیجه و ظاهر کار آسیبی وارد نشود. برای این کار می‌توان با استفاده از ترکیب گل‌های معدنی رنگی با سریش، مل و آب بتونه‌ای به رنگ چوب بلوط یا چوب راش و … تهیه کرد. دقت داشته باشید این بتونه برای پر کردن منافذ و ترک خوردگی‌های محصولاتی استفاده می شود که می‌خواهید روی آن از رنگ های شفاف یا آستری همرنگی استفاده کنید و تنها به منظور همرنگ رنگ کردن بتونه با چوب استفاده می شود.

• پودر مل: که به گل بتونه هم معروف است، ماده اصلی بتونه است. این پودر که ترکیب کربنات کلسیم است بسیار شبیه آرد بوده و رنگ آن سفید مایل به کرم است.
• پودر اخرا: که همان اکسید آهن است به رنگ قرمز بوده و در انواع روغن و آب حل می‌شود. از این ماده بیشتر برای همرنگی یا تغییر رنگ بتونه استفاده می‌شود. خاک اخرا که یکی از رنگ دانه‌های مهم اکسید آهن است جزو اولین کانی‌هایی بوده که بشر از آن استفاده کرده، از زمان قدیم برای رنگ آمیزی استفاده می‌شده است. جالب است بدانید که اخرا ذخایر باقی مانده ناشی از هوازدگی است که به شکل پوسته یا قشر هوا زده با ضخامت مختلف تشکیل می‌شود.
• پودر امرا: یکی دیگر از مواد بتونه است که به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای است.
• گل ماشی: از این ماده برای رنگ دادن به بتونه استفاده می‌شود. گل ماشی به رنگ زرد بوده و در دسته رنگ‌های خردلی یا قهوه‌ای بسیار روشن قرار می‌گیرد. از ترکیب گل ماش با رنگ‌های دیگر می‌توان رنگ‌هایی مانند کرم، بژ، زیتونی، استخوانی، آجری، نسکافه‌ای، گلبهی، حنایی، شکلاتی و … را به آسانی درست کرد.
• دوده: یکی دیگر از مواد که برای رنگ دادن به بتونه استفاده می‌شود دوده است.
• سریش: ماده‌ای به رنگ قهوه‌ای روشن بوده که در ترکیب با آب خاصیت چسبندگی پیدا می‌کند و به بتونه استحکام می‌دهد. معمولا برای هر 100 گرم مل 10 گرم سریش استفاده می‌شود اما اگر مقدار آن از حد معمول بیشتر باشد بتونه خیلی سفت می‌شود؛ به عبارتی دیگر به ازای هر کاردک ماده باید دو قاشق غذا خوری سیریش استفاده کنید.
• آب: برای مخلوط و ترکیب کردن مواد با یکدیگر به کار رفته و وظیفه دارد بتونه را به شکل خمیری درآورد.
• سینکا: پودری سفید و سنگین بوده و در مقایسه با مل وزن بیشتری داشته که از آن برای ساخت بتونه روغنی استفاده می‌شود. دقت داشته باشید که این ماده باید به مقدار لازم مصرف شود تا رنگ و روغن را روان کند؛ زیرا در صورت استفاده بیش از حد باعث می‌شود رنگ و مقاومت بتونه از بین برود.

ترکیب انواع بتونه

• بتونه سریشی دست اول: خاک اره، کمی مل، چسب چوب و آب
• بتونه سریشی دست دوم: مل، سیریش و آب
• بتونه روغنی: مل، پودر سینکا، آب، روغن الیف و رنگ روغن

انواع بتونه و موارد استفاده آنها

پاسخ این سؤال تا حد زیادی به کاری که می‌خواهید انجام دهید بستگی دارد. انواع مختلفی از بتونه وجود دارند که رنگ‌پذیر هستند؛ به‌این‌ترتیب پس از پر کردن منافذ یا ترک خوردگی‌، می‌توان آن را رنگ کرد. دقت کنید رنگی که انتخاب می‌کنید هم‌رنگ قسمت‌های دیگر محصول باشد و تضادی با آن نداشته باشد تا نمای نهایی یک‌دست و زیبا شود. به‌طورکلی بتونه بر پایه‌ی آب را می‌توان رنگ زد، اما برخلاف محصولات دیگر در همین زمینه، این بتونه برای استفاده‌ در فضای بسته طراحی شده است. بتونه‌ی برپایه‌ی حلال برای استفاده در فضای باز تولید شده و عملکرد خوبی در سطوح بیرونی دارند.

بتونه ام دی اف

از ام دی اف در بسیاری از کارهای نجاری و ساختمانی استفاده می‌شود و بسیار پرکاربرد است اما این ماده در مقایسه با چوب معایبی دارد. یکی از معایب اصلی ام دی اف متورم شدن آن در اثر تماس با رطوبت، آب و استفاده از رنگ اکریلیک پایه آب است و اصلاح و ترمیم آن کار دشواری است. برای جلوگیری از متورم شدن MDF باید از بتونه ام دی اف استفاده کنید.

برای جلوگیری از متورم شدن ام دی اف باید قبل از استفاده از رنگ اکریلیک، لبه‌ها و سطح چوب را بتونه‌کاری کنید. اگر  قرار است ام دی اف در مکانی مرطوب یا در معرض آب باشد، باید تمام سطح و لبه‌های آن سیلر و پرایمر به کار برده شود. حتی اگر مقدار کمی آب به زیر ام دی اف نفوذ کند باعث ایجاد برآمدگی روی سطح چوب می‌شود.

بتونه آماده

اگر به هر دلیلی شرایط درست کردن بتونه را ندارید می‌توانید از بتونه‌های آماده موجود در بازار استفاده کنید. یکی از برندهای نام آشنا در این زمینه همل است. بتونه مخصوص چوب همل با تمامی رنگ‌های پایه آب و پایه روغن Hemel قابل ترکیب است. از این بتونه برای بتونه کاری انواع سازه‌های چوبی در داخل و خارج از ساختمان استفاده می‌شود. ساختار بتونه همل به‌ گونه‌ای است که در برابر اشعه UV و رطوبت و آب مقاومت بسیار بالایی دارد. این بتونه به‌راحتی در روزنه‌ها و ترک‌های چوب نفوذ کرده، سریع خشک می‌شود و سطح بسیار زیادی را پوشش می‌دهد.

پس از خشک شدن بتونه می‌توانید سطح کار را بتونه بزنید تا هیچ لکه‌ای از بتونه روی چوب باقی نماند. رنگ بتونه در حالت خام سفید بوده و امکان ترکیب با رنگ‌های دیگر را دارد.

ژل بتونه

یکی دیگر از موادی که برای درزگیری و ترک خوردگی‌ها استفاده می‌شود ژل بتونه بوده که ساختاری پلیمری دارد. از مزایای این محصول می‌توان به قدرت پرکنندگی بالا، مدت زمان خشک شدن کوتاه و سنباده زنی مناسب اشاره کرد. این محصول برای انواع چوب قابل استفاده است اما برای سازه‌های الاستیک و انعطاف‌پذیر مانند کفپوش‌های یک تکه، ارتجاعی، وینیل و چوب پنبه‌ای مناسب نیست.

طرز تهیه بتونه چوب با پودر مل و سیریش

در ابتدا باید با توجه به مقدار مورد نیاز بتونه، مل را روی تخته ریخته و به آن سیریش اضافه کنید. مقدار سیریش با توجه به نوع کار و مقدار مقاومت مورد نیاز متفاوت خواهد بود اما در حالت عادی برای هر کاردک مل، یک قاشق چای خوری سیریش نیاز است یا به عبارتی دیگر برای یک کیلو مل، یک قاشق غذاخوری پُر سیریش نیاز است. در مرحله بعد با توجه به رنگ چوب، یا رنگ آستری، پودر های اخرا، امرا، دوده ،سینکا و … را اضافه کنید. میزان پودرهای رنگی به مل با تجربه به دست می‌آید اما می‌توان گفت برای یک کاردک مل، می‌توان با حدود یک قاشق چای خوری از پودرهای رنگی، به رنگ مورد نظر رسید. پس از اضافه کردن پودرهای مورد نظر، به خوبی پودرها را با استفاده از کاردک و لیسه ، مخلوط کنید و چاله‌ای در مرکز پودر ایجاد کنید. آب را به آرامی به پودر اضافه کنید تا حالت خمیری شکل ایجاد شود. سپس خمیر به دست آمده را با استفاده از کاردک روی سوراخ، درز و منافذ چوب بکشید.

ابزار مورد نیاز برای بتونه زدن چوب

• سنباده
• جاروبرقی
• بتونه
• کاردک
• لیسه
• تخته
• سیلر پلی اورتان
• رنگ

کار با بتونه شاید در ابتدا خیلی کثیف و دشوار به نظر برسد اما رسیدن به نتیجه ایده‌آل با بتونه نسبتا آسان است. با این حال فراموش نکنید که بتونه تنها برای رفع ایرادات ظاهری چوب کاربرد دارد به این معنا که اگر آسیب روی چوب بسیار شدید است و نیاز به تعمیر دارد نمی‌توانید از بتونه برای تعمیر آن استفاده کنید. با این حال برای استفاده از بتونه به منظور رفع ایرادات چوب راه‌های بسیاری وجود دارد.

در انتخاب و بتونه کاری باید به محلی که می‌خواهید با بتونه پر کنید، نوع چوب، نوع رنگ و نوع آستر همرنگی برای تغییر رنگ زمینه چوب دقت کنید.

آموزش مراحل بتونه کاری چوب

در مرحله اول باید سطحی که نیاز به بتونه کاری دارد آماده کنید. برای این کار رنگ‌های پوسته‌ پوسته شده یا تکه چوب‌های اضافی روی سطح کارتان را جدا کنید. سپس تمام لبه‌های تیز در قسمت آسیب‌دیده یا نزدیکی آن را سنباده بکشید و در آخر تمام گرد و غبارهای روی چوب را با جاروبرقی پاک کنید.

مرحله دوم:
در این مرحله با استفاده از کاردک بتونه را روی چوب قرار دهید. کار را از گوشه قسمت آسیب‌دیده شروع کنید. بتونه را درون قسمت‌های باز فشار دهید. روی منافذی که با بتونه پرکرده‌اید مقدار بیشتری بتونه بگذارید باقی بماند زیرا ممکن است در اثر خشک شدن تا حدی بتونه منقبض شود و منافذ یا سوراخ‌ها کامل پر نشود. پس از آن می‌توانید مقدار اضافی را به آرامی و با استفاده از کاردک بردارید.

مرحله سوم:
با توجه به حجم بتونه استفاده شده ممکن است 15 دقیقه تا 8 ساعت زمان برای خشک شدن بتونه نیاز باشد. به بتونه فرصت دهید تا کاملاً خشک شود و پس از آن با استفاده از سنباده ارتفاع سطح بتونه شده را با چوب یکسان کنید به‌طوری‌که هیچ پستی یا بلندی روی سطح چوب احساس نشود.

مرحله چهارم:
سعی کنید تا حد امکان قسمت تعمیر شده غیرقابل تشخیص باشد. پس از سنباده کشیدن، نوبت به پوشش می‌رسد، نتیجه‌ی کار باید ناملموس باشد. اگر زمینه چوب سفید باشد کار رنگ‌آمیزی آسان خواهد بود و تنها کافی است سایه رنگ قسمت بتونه شده را تغییر دهید تا با زمینه هم‌رنگ شود.

ترمیم قسمت‌هایی که دارای رنگ شفاف Stain هستند سخت‌تر است. برای این کار پیشنهاد می‌شود ابتدا رنگ را روی یک تکه چوب اضافی امتحان کنید و به آن فرصت دهید تا کاملاً خشک شود. پس از خشک شدن، رنگ شفاف را با رنگ روی چوب مقایسه کنید و با توجه به آن اگر نیازی به تغییر هست آن را تغییر دهید تا به رنگ مورد نظر برسید.

دیگر کاربردهای بتونه

وسایل چوبی بخش بزرگی از اسباب و وسایل خانه و محل کار ما را تشکیل می‌دهند و همان طور که زیبایی و گرمای خاصی به محیط اطراف ما می‌بخشد نیاز به مراقبت و نگهداری هم دارد. ترمیم و نوسازی این وسایل کار سختی نیست و می تواند علاوه بر صرفه جویی در هزینه، رنگ و روی تازه ای به محیط ما ببخشد. برای ترمیم سطحی و از بین بردن خط و خش یا خوردگی‌ها بتونه چوب لازم و ضروری است، فقط باید بدانید که چطور از بتونه چوب استفاده کنید. پس با تهیه ابزار و وسایل اولیه و ارزان می‌توانید به سادگی تغییرات بزرگی در محیط اطراف و دکوراسیون داخلی و خارجی محل سکونت و کار خود ایجاد کنید.

اما استفاده از بتونه تنها به موارد بالا محدود نمی‌شود بلکه از آن برای کارهای مختلفی مانند از بین بردن بوی چوب در خانه یا جلوگیری از متورم شدن MDF که در مقاله بتونه MDF به آن پرداخته ایم، استفاده می‌شود.

یکی از راه‌های موثر برای از بین بردن بوی چوب در خانه استفاده از بتونه است برای این کار کافی است چند لایه شلاک همراه با سنباده‌کاری بین لایه‌ها کمک زیادی خواهد کرد. شلاک درزگیر خوبی است اما مقاومت چندانی در برابر آب ندارد. بنابراین اگر سطح چوبی در معرض رطوبت قرار دارد، باید از موادی چون پلی اورتان استفاده کنید که از پرداخت چوب نیز محافظت خواهد کرد.

بتونه چوب قهوه ای

برخی از شرکت‌ها بتونه‌های خود را با رنگ‌های مختلفی تولید می‌کنند تا از لحاظ ظاهری با چوب‌های مختلف سازگاری داشته باشند. با این حال راه ساده‌تری وجود دارد که با استفاده از خاک اره چوب خود، بتونه هم رنگ آن را تولید کنید. برای این کار کافی است تا خاک اره حاصل از سنباده‌زنی چوب مدنظرتان را با چسب چوب ترکیب کنید. بتونه بدست آمده رنگی کاملا مشابه چوب شما خواهد داشت. همچنین از طریق ترکیب بتونه با پودر رنگ و مواد طبیعی مختلف می‌توان بتونه‌ای با رنگ دلخواه خود ساخت.

جایگزین بتونه چوب

علاوه بر محصولاتی که در بازار به عنوان بتونه چوب به فروش می‌رسند، چندین روش دیگر برای پوشاندن درزها و سوراخ‌های چوب وجود دارد. همانطور که اشاره شد  با استفاده از خاک سنباده چسب چوب هم می‌توان نوعی بتونه چوب درست کرد که از لحاظ ظاهر و جنس شباهت زیادی به چوب خواهد داشت. برخی از انواع چسب اپوکسی دو جزئی نیز می‌توانند برای پر کردن هر گونه درز و سوراخ در چوب استفاده شوند. بعضی از مدل‌های چسب اکریلیک دو جزئی نیز برای چنین مصارفی بسیار مناسب هستند.

بتونه چوب فوری

در بتونه چوب فوری، لازم نیست وقت زیادی را برای خشک کردن بتونه صبر کنید. این محصول در کمترین زمان ممکن خشک شده و شکل می‌گیرد. بتونه‌های فوری موجود در بازار از ترکیب رزین آلکید و نیترات سلولز ساخته می‌شوند. برای رقیق‌سازی این نوع بتونه نیز معمولا از تینر استفاده می‌شود. نوع دیگری از بتونه که سرعت خشک شدن بسیار بالایی دارد، بتونه حرارتی است. این ماده در میله‌های به خصوصی عرضه شده که در تفنگ حرارتی قرار می‌گیرند. تفنگ حرارتی، بتونه را گرم کرده و از حالت جامد درمی‌آورد. پس از بتونه زدن به چوب باید بین چند ثانیه تا نهایتا چند دقیقه صبر کنید تا بتونه کاملا خشک شود.

بتونه چوب ضد آب

در صورتی که قصد استفاده از چوب در محیط‌های بیرونی را داشته باشید، ضد آب بودن بتونه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. البته ذکر این نکته ضروری است که بتونه می‌تواند تا حد زیادی در برابر آب مقاوم باشد؛ اما هیچ بتونه‌ای به تنهایی ضد آب نیست. حتی بتونه‌هایی که به عنوان ضد آب عرضه می‌شوند نیز صد در صد در برابر آب مقاوم نیستند. برای ضد آب کردن بتونه باید لایه‌هایی از سیلر یا سایر مواد پوششی را بر روی آن اعمال کنید.