آیا رزین اپوکسی سرطان زاست؟ عوارض رزین اپوکسی برای انسان چیست؟

امروزه از رزین اپوکسی برای مصارف متنوعی استفاده می‌شود. محصولات اپوکسی علاوه بر کفپوش‌ها، به صورت فوم، رنگ، پلاستیک، سمان دندان (Dental Cement) و موارد دیگر استفاده می‌شوند. عمده کاربرد رزین اپوکسی در مصارف مختلف به صورت چسب و پوشش سفت است. با این حال، رزین اپوکسی معایبی هم دارد؛ از جمله ترکیبات شیمیایی موجود در آن که بر سلامت ما تأثیر می‌گذارند. این ترکیبات شیمیایی می‌توانند با پوست ما تماس پیدا کنند یا به صورت گرد و غبار در هوا وارد سیستم تنفسی ما شوند.

شایع‌ترین اثرات قرار گرفتن بیش از حد در معرض این مواد شیمیایی ناسالم، حساسیت‌های پوستی، مشکلات تنفسی و آسم، سرگیجه، سردرد و همچنین سوزش چشم، بینی و گلو است. برخی از افراد نیز اعتقاد دارند رزین اپوکسی سرطان‌زا است. در این مقاله مروری بر مواد شیمیایی موجود در اپوکسی ها و اثرات مضر آنها خواهیم داشت. همچنین در ادامه در رابطه با اقدامات احتیاطی در زمان استفاده از این رزین‌ها نیز صحبت خواهیم کرد.

چه ترکیباتی در رزین اپوکسی وجود دارد؟

ترکیب‌های رزین اپوکسی از یک رزین اپوکسی و یک عامل انعقاد (اصطلاحا سخت‌کننده یا هاردنر) ساخته می‌شوند. بسیاری از آنها حاوی افزودنی‌هایی مانند حلال‌های آلی، پرکننده‌هایی مانند الیاف شیشه (فایبرگلاس) یا ماسه و همچنین رنگ‌دانه نیز هستند.

هنگام استفاده از رزین اپوکسی، مولکول‌های تکی (مونومرها) به وسیله هاردنر با هم ترکیب شده و زنجیره‌های بلندی از مولکول‌ها تحت عنوان پلیمرها را تشکیل می‌دهند. وقتی انعقاد انجام شد این ماده شیمیایی تبدیل به یک پلیمر سخت می‌شود. انعقاد برخی از اپوکسی ها در عرض چند دقیقه و در دمای اتاق صورت می‌گیرد؛ اما برخی دیگر برای سخت شدن نیاز به زمان بیشتر و یا حرارت دارند. ویژگی‌های اپوکسی سخت شده مانند سفت یا انعطاف‌پذیر بودن، مقاومت در برابر حرارت و مواد شیمیایی، بستگی به افزودنی‌هایی دارد که به آن اضافه می‌شود.

پلیمر نهایی به دست آمده که جنس سختی دارد، غیر سمی است؛ درواقع ترکیبات موجود در رزین سخت نشده و منعقد نشده مضر و خطرناک است. در یک محصول اپوکسی دو جزئی، رزین و هاردنر به صورت جداگانه بسته‌بندی می‌شوند. این دو جزء قبل از استفاده باید به خوبی با هم مخلوط شوند. توجه داشته باشید که هر کدام از این دو می‌توانند برای سلامتی مضر باشند. در یک محصول تک جزئی، رزین و سخت‌کننده به صورت از پیش مخلوط شده عرضه می‌شوند. رزین اپوکسی تک جزئی معمولاً ایمن‌تر است؛ زیرا اجزای خطرناک آن تا حدی با هم ترکیب شده‌اند پس نمی‌توانند به راحتی در هوا تبخیر شوند.

عوارض کار با رزین اپوکسی

در ادامه به برخی از عوارض رزین اپوکسی اشاره می‌کنیم.

حساسیت پوستی

تماس با رزین‌های اپوکسی اغلب باعث تحریک پوست می‌شود. تشخیص علائم حساسیت پوستی آسان است. برخی از آنها مثل قرمزی، تورم و خارش دست‌ها بسیار رایج هستند. تماس با رزین‌های مایع نیز حساسیت‌های پوستی را ایجاد می‌کند. حتی اگر فردی سال‌ها در معرض این مواد قرار گرفته باشد، باز هم ممکن است دچار این علائم شود.

آسم و سایر مشکلات ریوی

بخار و ذرات معلق ناشی از ترکیبات اپوکسی باعث تحریک ریه‌ها می‌شود. استنشاق این مواد ممکن است به بیماری آسم نیز منجر شود. همانطور که می‌دانید این بیماری دائمی است. از علائم مشخص آسم می‌توان به خس خس سینه، سرفه و تنگی نفس اشاره کرد. وقتی فردی به عامل سخت‌کننده (یکی از اجزای رزین) حساسیت پیدا کند، حتی گرد و غبار ناشی از سنباده‌زنی ماده حاوی آن باعث حمله آسم در او خواهد شد.

مشکلات باروری

می‌توان گفت خود رزین‌های اپوکسی بر باروری انسان تأثیری ندارند اما حلال‌های موجود در آنها می‌توانند اثر منفی داشته باشند. دو حلال 2-اتوکسی اتانول و 2-متوکسی اتانول که به عنوان افزودنی در این رزین‌ها استفاده می‌شوند، تعداد اسپرم در مردان را کاهش می‌دهند. یکی دیگر از حلال‌ها گلیسیدیل اتر است که طبق یافته‌های دانشمندان در حیوانات ناتوانی‌های مادرزادی ایجاد می‌کند؛ اما هنوز مشخص نیست که آیا همان اثرات در انسان‌ها نیز وجود دارد یا خیر.

سیستم عصبی

تأثیر بر سیستم عصبی اغلب از طریق جذب پوستی صورت می‌گیرد. هنگامی که یک حلال یا ترکیب شیمیایی از طریق پوست جذب می‌شود بر سیستم عصبی مرکزی انسان تأثیر می‌گذارد. این نوع تأثیر در زمان نوشیدن الکل نیز اتفاق می‌افتد. از علائم عصبی رایج هنگام تماس با این حلال‌ها می‌توان به حالت تهوع، گیجی، سردرد و از دست دادن هوشیاری اشاره کرد.

حساسیت چشم، بینی و گلو

اکثر ترکیبات اپوکسی و بخارات آنها می‌توانند چشم، بینی و گلوی شما را تحریک کنند. سردردهای شدید اغلب نتیجه این تحریکات است. مراقب باشید ترکیبات اپوکسی مایع به چشم شما پاشیده نشود؛ زیرا ممکن است آسیب شدیدی به چشم شما وارد کند. با این حال اگر این اتفاق افتاد، به سرعت چشمان خود را با آب بشویید و بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید.

سرطان

آزمایش‌های انجام شده روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که انواع قدیمی‌تر رزین‌های اپوکسی باعث سرطان پوست می‌شوند. به احتمال زیاد دلیل سرطان‌زا بودن این نوع اپوکسی، اپی کلروهیدرین موجود در ترکیب آن است که ممکن است در انسان نیز باعث سرطان شود. رزین‌های اپوکسی جدیدتر اپی کلروهیدرین کمتری دارند و بررسی‌ها نشان داده در حیوانات سرطان ایجاد نمی‌کنند.

از سوی دیگر، بر اساس تحقیقات انجام شده، گلیسیدیل اترهای موجود در محصولات اپوکسی باعث جهش ژنتیکی در حیوانات می‌شوند. یافته‌ها نشان می‌دهد که این ترکیبات نیز می‌توانند عامل سرطان باشند؛ اما هنوز مشخص نشده که آیا اترها می‌توانند در انسان نیز جهش یا سرطان ایجاد کنند یا خیر.

راه های جلوگیری از عوارض رزین اپوکسی

برای پیشگیری از عوارض رزین اپوکسی روی پوست خود به نکات زیر توجه کنید.

محافظت پوستی

• هنگام ساخت و کار با رزین از تماس با رزین، هاردنر، رزین مخلوط شده و غبار ناشی از سنباده ترکیبات رزینی خودداری کنید. مخصوصاً در موادی که ترکیبات اپوکسی در آنها به مرحله انعقاد کامل نرسیده‌اند. در زمان کار با این ترکیبات باید از انواع دستکش کار و لباس محافظ بپوشید. اگر رزین، هاردنر یا ترکیب این دو روی پوست شما ریخت، سریع آن را پاک کرده و پوست خود را تمیز کنید. با توجه به این که رزین در آب حل نمی‌شود، از تمیزکننده‌های بدون آب استفاده کنید؛ اما هاردنر در آب حل می‌شود، پس در صورت تماس با آن یا نشستن گرد و غبار سنباده‌زنی روی پوستتان، آن قسمت را با آب گرم و صابون بشویید.
• همیشه بعد از کار با اپوکسی دستان خود را با آب گرم و صابون بشویید.
• اگر اپوکسی روی لباستان ریخت، فوراً آن را عوض کنید. در صورت امکان آن لباس را دیگر نپوشید. اگر اپوکسی به حالت مخلوط و درواقع تک جزئی ست، بعد از خشک شدن می‌توانید آن را از لباس پاک کرده و مجدداً لباس را بپوشید.
• هرگز از حلال‌ها برای پاک کردن اپوکسی از پوست خود استفاده نکنید. حلال‌ها حتی از نوع ملایم مانند سرکه، می‌توانند ترکیبات اپوکسی را وارد پوست کنند. پس نه تنها مفید نیستند بلکه عوارض این مواد بودن را نیز افزایش می‌دهند.
• در صورت بروز هرگونه حادثه و واکنش پوستی، کار خود را فورا متوقف کنید. تنها در صورت از بین رفتن علائم، کار خود را از ادامه دهید. اگر همچنان حساسیت شما ادامه پیدا کرد، باید به پزشک مراجعه کنید.

محافظت از چشم‌ها و بینایی

• برای محافظت از چشم‌های خود در برابر تماس با رزین اپوکسی، هاردنر یا ترکیب این دو و همچنین غبار ناشی از سنباده زدن اپوکسی از عینک ایمنی و محافظ دار استفاده کنید.
• اگر ترکیبات اپوکسی وارد چشمتان شد، بلافاصله آنها را با آب جاری به مدت 15 دقیقه بشویید. سپس به پزشک مراجعه کنید.

محافظت از ریه‌ها و دستگاه تنفسی

• از تنفس بخارات و گرد و غبار سنباده‌زنی اپوکسی خودداری کنید. بخارات حاصل می‌توانند در فضاهای بدون تهویه یا با تهویه کم جمع شوند؛ بنابراین تهویه کافی و مناسب را در کارگاه‌ها و فضاهای مخصوصاً کوچک فراهم کنید.
• اگر امکان استفاده از سیستم تهویه بهتر را ندارید، از ماسک تنفسی محافظ با کارتریج مخصوص ترکیبات آلی فرار استفاده کنید.
• هنگام سنباده‌زنی ترکیبات اپوکسی، مخصوصاً در شرایطی که انعقاد به صورت کامل انجام نگرفته، از تهویه مناسب استفاده کنید. ماسک تنفسی محافظ نیز بپوشید. در این شرایط تنفس گرد و غبار رزین اپوکسی، خطر ایجاد حساسیت را افزایش می‌دهد. توجه داشته باشید که رسیدن به یک محصول اپوکسی سخت و کاملا منعقد شده به زمانی بیش از دو هفته در دمای اتاق نیاز دارد.

محافظت از دستگاه گوارشی و دهان

• مسمویت با رزین یکی از آسیب‌های جدی وارد شدن این ماده به دستگاه گوارشی است. به همین دلیل، بعد از هرگونه تماس با اپوکسی و مخصوصاً قبل از غذا خوردن یا استعمال دخانیات دست‌های خود را به طور کامل بشویید.
• اگر ترکیبات اپوکسی را قورت دادید، مقدار زیادی آب بنوشید. هرگز استفراغ نکنید. هاردنرها خاصیت خورندگی داشته و در صورت استفراغ آسیب بیشتری وارد می‌کنند. سپس فوراً به پزشک مراجعه کنید.

سوالات متداول

در هنگام استفاده از رزین اپوکسی از کدام وسایل ایمنی استفاده کنیم؟

وسایلی مانند دستکش، عینک محافظ و لباس کار هنگام استفاده از رزین جزو ملزومات هستند.

آیا استفاده از رزین اپوکسی برای سلامتی خطرناک است؟

اگر اصول ایمنی را رعایت کرده و از هرگونه تماس با رزین اپوکسی یا بخارات آن خودداری کنید، این ماده برای سلامتی شما خطری ندارد.