چوب کیکم چیست؟ | خواص چوب کیکم و نکات لازم در مورد آن

کِیکُم درختچه‌ای بزرگ یا درختی با شاخه‌های منشعب است که در شرایط آب و هوای مدیترانه‌ای و معمولا در مناطق خشک، ساحلی یا کوهستانی در کشورهای پرتغال، فرانسه و ایتالیا می‌روید. زیرگونه افرای مونپلیه با نام علمی Acer Monspessulanum برای نخستین بار در جنوب فرانسه مشاهده شد و Mons Pessulanus نیز نام لاتین شهر مونپلیه واقع در فرانسه است. به همین دلیل نام علمی Acer Monspessulanum برای این زیرگونه از درختان سرده افرا انتخاب شد. زیرگونه‌های افرا در ایران با نام‌های کی‌کف یا کیکم کردستانی، کرکو، کهوک یا کیکم قفقازی، سیاه کرکو یا کیکم ترکمنی، کیکم شیرازی و کهکم یا کیکم ایرانی شناخته می‌شوند و بیشتر در نواحی رویشی زاگرسی و در استان‌های کرمانشاه، کردستان، لرستان، کرمان و گلستان رشد می‌کنند. در بیشتر منابع فارسی زیرگونه افرا با نام علمی Acer Monspessulanum کیکم، کیکم ایرانی یا کیکم شیرازی نامیده می‌شود. برخی منابع نیز این چوب را کرکو نامیده‌اند و زیرگونه Acer Cinerascens یا افرای صحرایی را کیکم می‌نامند.

ویژگی های درخت کیکم

درخت کیکم، یکی از گونه‌های سخت‌چوب، خزان کننده، پراکنده آوند و کُند رشد است که گستردگی تاج آن پس از رشد کامل به 6 متر می‌رسد. تنه صاف این درخت به رنگ خاکستری تیره است که با بلوغ درخت تا حدودی شیاردار می‌شود. کیکم دارای برگ‌هایی کوچک و به رنگ سبز تیره و براق بوده و بخش زیرین برگ‌ها به رنگ سبز آبی هستند. اندازه برگ‌های کیکم متغیر است؛ اما معمولا طول آنها ببین ۳ تا ۵ سانتی‌متر است. همچنین برگ‌های این درخت دارای سه لوب گرد بوده و ضخیم و چرمی شکل هستند. افرای مونپلیه درختی خزان کننده است و برگ‌های آن شباهت زیادی به زیرگونه افرای صحرایی A. campestre دارند؛ با این تفاوت که فاقد شیره شیری‌رنگ هستند.

رنگ برگ درختان کیکم در فصل پاییز و در خاک‌های اسیدی، قرمز مایل به قرمز پررنگ و در خاک‌های آهکی به رنگ زرد یا نارنجی مایل به طلایی درمی‌آید. شاخه‌های این درخت صاف و بدون کرک و به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز تا خاکستری هستند. همچنین، پوست تنه و شاخه اصلی آن شیاردار بوده و حالت چوب‌پنبه‌ای دارد. گل‌های درخت کیکم از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت ماه و تقریبا همزمان با برگ‌های جدید مشاهده می‌شوند. رنگ این گل‌ها زرد مایل به سبز بوده و به شکل خوشه‌هایی آویزان هستند. میوه کیکم، از نوع «سامار» یا فندقه بالدار بوده و بیشتر به‌صورت نابارور است. فندقه این درخت در اردیبهشت به‌ شکل میوه‌هایی بالدار روی شاخه‌های آن ظاهر می‌شود. این میوه رنگ مایل به قرمز داشته و جنبه زینتی دارد.

مقاومت این درخت نسبت به خشکی برخلاف گونه‌های دیگر افرا بسیار بالا بوده و در عین حال نسبت به نمک روی جاده‌های یخ‌زده حساس است. کیکم پس از کاشت نیازی به آبیاری اضافی ندارد. اگر خاک زهکشی خوبی داشته باشد این درخت می‌تواند در انواع خاک رشد کند. کیکم یا افرای مونپلیه به‌تدریج و با افزایش سن به درختچه یا درختی کوچک و پر شاخ و برگ با تاجی گرد و گنبدی شکل تبدیل می‌شود. این درخت به دلیل اندازه کوچک، در حیاط خانه‌ها و باغ‌های کوچک جنبه تزیینی داشته و می‌توان از آن بونسای تولید کرد. درخت کیکم گرماپسند بوده و به آفتاب کامل و شرایط آب و هوایی معتدل و گرم برای رشد نیاز دارد. این درخت نسبت به باد نیز حساس نیست.

خواص چوب کیکم

چوب گونه افرا و زیرگونۀ آن کیکم، اغلب بر اساس خواص فیزیکی و جنبه زیبایی‌شناسی درجه‌بندی می‌شود. این چوب گونه با مقیاس درجه‌بندی دو مخصوص کاربردهای صنایع دستی است. چوب‌های با درجه‌بندی یک نیز برای کاربردهای ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دانسیته گونه‌های چوبی خانواده افرا در محدوده 620 تا 750 کیلوگرم بر مترمکعب است.

چوب جوش کیکم

 چوب جوش کیکم برای کاربردهایی نظیر منبت‌کاری، صنایع خاتم‌، نجاری و ساخت کالاهای لوکس چوبی مانند تخته‌نرد، ساعت چوبی، پیپ یا ظروف چوبی مناسب است. چوب جوش‌ بخش‌ کمیابی در چوب درختان است که در شرایطی خاص تشکیل می‌شود؛ بنابراین قیمت چوب جوش نسبت به چوب بخش‌های دیگر درخت نسبتا بالا است. قیمت چوب جوش کیکم با توجه به درختی که چوب جوش از آن جدا شده متفاوت است. از چوب کیکم به‌عنوان سوخت نیز استفاده می‌شود. متأسفانه به تازگی با هدف استحصال چوب از ریشه و چوب جوش درخت کیکم و ساخت پیپ و چپق شاهد قطع بی‌رویه درختان کیکم بدون جایگزینی مجدد آنها در ایران هستیم. به همین دلیل، گونه ارزشمند کیکم ایران در معرض خطر نابودی قرار گرفته و باید چاره‌ای برای این موضوع اندیشید.

تکثیر درخت کیکم

تکثیر درخت کیکم به دو روش کاشت بذر و قلمه زدن انجام می‌شود. در روش کاشت بذر، بذر بالغ در قالب سردی کاشته شده و در بهار سال بعد جوانه می‌زند. قبل از کاشت بذر، آن را به مدت 24 ساعت خیس کرده و پس از آن به مدت 2 تا 4 ماه در دمای 1 تا 8 درجه سانتی‌گراد نگهدارید تا بذر به آرامی شروع به جوانه زدن ‌کند. می‌توان بذر را پس از رشد کامل و قبل از اینکه خشک شود، به‌صورت سبز برداشته و بلافاصله کاشت. بذر باید در اواخر زمستان جوانه بزند. اگر بذر کیکم زودتر برداشت شود، یا بوته‌های ضعیفی تولید می‌کند و یا اصلا گیاهی از آن نمی‌روید. پس از اینکه نهال‌ها به اندازه کافی بزرگ شده و به طول 20 سانتی‌متر یا بیشتر رسیدند، آنها را در گلدان‌های مجزایی بکارید. لایه‌بندی خاک برای بذر و جوانه تقریبا 12 ماه طول کشیده و برای بیشتر درختان این زیرگونه موفقیت‌آمیز است.

روش دیگر تکثیر درخت کیکم قلمه‌ زدن سرشاخه‌های جوان در اوایل فصل تابستان است. قلمه‌ها باید حاوی 2 تا 3 جفت برگ و یک جفت جوانه در پایه داشته باشند. برش بسیار نازکی از پوست را در پایه قلمه جدا کنید. اگر از هورمون ریشه‌زا استفاده کرده باشید، ریشه‌زایی قوی‌تر می‌شود. قلمه‌های ریشه‌دار باید در طول تابستان و قبل از کاشت در گلدان جدید رشد کنند؛ در غیر این صورت احتمال زنده‌مانی آنها در زمستان کمتر می‌شود.

مشخصات چوب کیکم

چوب کیکم شبیه چوب افرای صحرایی (Acer campestre) بوده اما از آن سخت‌تر و سنگین‌تر است. رنگ این چوب بیشتر به قرمزی می‌گراید. این گونه چوبی دارای چوب‌درون قهوه‌ای یا قرمز روشن بوده و چوب بیرون آن نیز به رنگ کرم روشن با نقوش قهوه‌ای است. چوب کیکم ریز بافت بوده و گره‌های زیبایی دارد. این چوب به دلیل بافت موج‌دار و الگوها و نقوش منحصربه‌فرد خود، برای مصارف تزیینی مناسب است. چوب کیکم توانایی نگهداری میخ بالایی دارد؛ به همین دلیل انتخابی مناسب برای ساخت ابزارهای چوبی است. این چوب در مواردی مانند الوار ساختمانی برش خورده، نجاری (فضای داخلی و بیرونی)، ساخت سازه‌های سبک، ظروف چوبی، سازهای موسیقی و منبت‌کاری کاربرد دارد. قیمت چوب کیکم به دلیل کمیاب بودن نسبت به برخی دیگر از انواع چوب بیشتر است.

سوالات متداول

چوب جوش کیکم چیست؟

چوب جوش‌ بخش‌ کمیابی در چوب درختان است که در شرایطی خاص تشکیل شده و از آن برای کاربردهایی نظیر منبت‌کاری، صنایع خاتم‌، نجاری و ساخت کالاهای لوکس چوبی استفاده می‌‎شود.

تکثیر درخت کیکم از چه راهی انجام می‌شود؟

تکثیر درخت کیکم به دو روش کاشت بذر و قلمه زدن انجام می‌شود.