راهنمای جامع آموزش نجاری با چوب سخت و نکات مهم آن

عمده چوب مورد استفاده‌ی نجاران را انواع مختلف چوب سخت تشکیل می‌دهد، بالاخص نجارهایی که در ساخت وسایل ظریف و هنری چوبی فعالیت می‌کنند. با این حال اصطلاح چوب سخت کمی گمراه‌کننده است، زیرا این اصطلاح کاری با میزان سختی و سفتی چوب ندارد و بیشتر به گونه‌ی درختی اشاره دارد که چوب از آن تهیه شده است.
چوب سخت از درختان برگ‌ریز پهن‌برگ به وجود می‌آید؛ درست برعکس چوب نرم که از درختان همیشه‌سبز تهیه می‌شود. به طور کل، چوبی که از درختان سخت به دست می‌آید معمولاً سخت‌تر از چوب نرم است. اما همیشه استثنائاتی وجود دارد؛ برای مثال درخت بالسا که بسیار سبک و نرم است ولی در دسته‌ی چوب‌های سخت قرار می‌گیرد. همه گونه‌های درختان چوب سخت معمولاً برگ‌های خود را در زمستان از دست می‌دهند و اصولاً تنوع بیشتری در بافت و رنگ دارند و در آخر می‌توان گفت که ارزش آن‌ها از نظر قیمتی هم به‌مراتب بیشتر است.

کدام یک از چوب‌های سخت را انتخاب کنیم؟

وقتی برای ساخت یک وسیله‌ی چوبی آماده می‌شوید، انتخاب نوع چوب مسئله‌ی بسیار مهم و حساسی است. برای اینکه جواب به این سوال راحت‌تر شود و بتوانید به‌راحتی چوب مناسب با کارتان را انتخاب کنید بهتر است که در ابتدا به این فکر کنید که از چه نوع پوشش برای پرداخت کار استفاده خواهید کرد؟ آیا کار را رنگ خواهید زد یا از رنگ شفاف استفاده می‌کنید؟
اگر درنظر دارید که کار را رنگ کنید بهتر است پولتان را برای چوب‌هایی که طرح و بافت زیبایی دارند (مانند بلوط، افرا، گردو و ماهگون) هدر ندهید. برای وسایلی که قصد دارید رنگ کنید، چوب صنوبر (Poplar) انتخاب بسیار مناسبی است زیرا ثبات نسبتا مطلوبی داشته و رنگ را به خوبی به خودش می‌گیرد (ناگفته نماند که رنگ شفاف هم روی این چوب بسیار زیباست).

با این حال، اگر قصد دارید که از رنگ شفاف یا جلای براق استفاده کنید، انتخاب‌هایی خوبی پیش رو خواهید داشت. برای خرید انواع مختلف و متنوع چوب سخت بهتر است به الوار فروشی‌های عمده بروید که از تنوع محصولی بالایی برخوردار هستند. در این الوارفروشی‌ها، فروشنده می‌توانند به شما بگوید که چوب‌های مختلف پس از پرداخت چه ظاهری خواهند گرفت و شما راحت‌تر می‌توانید چوب مورد نظر خود را انتخاب کنید.

بلوط

یکی از چوب‌های سخت پراستفاده است. بیش از 60 گونه از انواع این درخت در آمریکا یافت می‌شود که به‌صورت کلی به دوشاخه تقسیم می‌شود: سفید و قرمز؛ به گونه‌ی قرمز بلوط سیاه نیز گفته می‌شود (با توجه به تنه آن ).

خواص: بلوط دارای چوب سخت است که سنگین، قوی و دارای رنگ روشن است. این چوب دارای منافذ حلقه‌ای است که دلیل آن آوندهای هدایت‌کننده بیشتر و بزرگ‌تر هستند که در اوایل فصل تابستان شکل می‌گیرند. این منافذ و حلقه‌های برجسته باعث ایجاد بافت زبر و دانه‌های برجسته می‌گردد. چوب بلوط دارای طرح‌های سلولی شکل آشکار است که گره‌ها در الوارهایی که به چهار قسمت تقسیم‌شده‌اند به شکل دانه‌ی برف دیده می‌شود.

مصارف: بلوط پرمصرف‌ترین چوب برای ساخت‌وساز در کشورهای آمریکایی و انگلیسی است. این چوب همچنین برای ساخت در سبک‌های گوتیک و ویلیام مری و بسیاری از آثار سبک گذار و معاصر استفاده می‌گردد.

 افرا

115 گونه از افرا وجود دارد که تنها 5 گونه از انواع مهم تجاری آن در آمریکا رشد می‌کنند. دو نمونه از این پنج گونه افرای قندی و افرای سنگی هستند.

خواص: چوب افرا در برابر شوک بسیار سخت و مقاوم است و معمولاً برای زمین‌های بولینگ استفاده می‌شود. منافذ در آن به‌صورت یکسان پخش‌شده‌اند که باعث ایجاد بافتی صاف و یکدست می‌گردد.
افراهایی که رگه‌های مواج دارند معمولاً برای ساخت پشت ویولن استفاده می‌شود (به این طرح عنکبوتی نیز می‌گویند). چوب‌ افرا که دارای گره، طرح‌های برگ شکل و طرح‌هایی به شکل چشم پرنده می‌باشد به‌صورت گسترده برای روکش استفاده می‌شود.

طرح‌هایی که شکل چشم پرندگان را دارند معمولاً نتیجه‌ی رشد ناقص در درخت افرا است و کمیاب است.

مصارف: چوب افرا به‌صورت گسترده در ساخت وسایل با سبک کوچ‌نشینی آمریکا، به‌خصوص در شاخه‌های میان قیمت و ارزان استفاده می‌گردد. همچنین با ایجاد لکه بر چوب می‌توان آن را به چوب درخت گیلاس شبیه‌سازی کرد.

ماهاگونی

چوب ماهون یا ماهاگونی از انواع چوب‌های سخت گرمسیری است که از درخت‌های بومی آمریکای جنوبی، مرکزی و آفریقاست. گونه‌های این چوب با درجه‌های مختلف که کیفیت و قیمت آن‌ها متفاوت است با این نام به فروش می‌رسند. گفته می‌شود چوب ماهاگونی که متعلق به کارائیب است از سخت‌ترین، قوی‌ترین و باکیفیت‌ترین انواع چوب است. کنده‌های متعلق به آفریقا درحالی‌که ازنظر ظاهری دارای خطوط زیادی هستند ولی نسبتاً کیفیت پایین‌تری دارند. چوب ماهاگونی فیلیپین بااینکه رنگی مشابه با دیگر ماهاگونی‌ها دارد بااین‌حال کیفیت آن بسیار پایین‌تر است و ازنظر ارزش، قدرت، طول عمر و زیبایی با دیگر ماهاگونی‌ها قابل مقایسه نیست.

خواص: ماهاگونی چوبی محکم است که منافذی متحدالشکل دارد و خطوط رشد سالیانه به‌صورت محو روی آن دیده می‌شود. رنگ آن قهوه‌ای مایل به قرمز است و ممکن است در آن طرح‌هایی به شکل نوار، روبان، خطوط شکسته، طناب، موج، رگه، عنکبوت و یا آبله نیز دیده شود. ماهاگونی‌هایی که طرح انشعابی دارند بسیار مورداستفاده واقع می‌شوند و ارزش بالایی دارند. ماهاگونی برای کنده‌کاری چوب مناسبی است و نتیجه بسیار خوبی ارائه می‌دهد.

مصارف: این چوب به‌صورت گسترده برای ساخت وسایل با سبک جورجین، امپراطوری و فدرال به کار می‌رود. این چوب همچنین برای بازتولید مبلمان و وسایل با سبک‌های مختلف از ویکتوریایی تا معاصر مورداستفاده واقع می‌شود.

گیلاس

درخت گیلاس در نیمه‌ی شرقی آمریکا می‌روید. این چوب بعضی مواقع چوب میوه نیز نامیده می‌شود. اصلاح چوب میوه برای چوب‌هایی که پایان قهوه‌ای روشن دارند نیز استفاده می‌شود.

خواص: چوبی نسبتاً سخت، مستحکم و متراکم است که رنگ قهوه‌ای روشن مایل به قرمز دارد. این چوب به‌ندرت ترک می‌خورد و تاب برمی‌دارد. حکاکی و پولیش کردن آن بسیار راحت است.

مصارف: روکش‌ها و قطعات این چوب برای سبک‌های گوناگون مورداستفاده واقع می‌شوند. چوب گیلاس ماهاگونی انگلیسی جدید نیز نامیده می‌شود و معمولاً برای ساخت وسایل در سبک قرن 18، کلونیال، سبک استانی فرانسوی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

گردو

چوب گردو یکی از چوب‌های پرمصرف و همه‌کاره برای کابینت سازی است. این درخت در اروپا، آمریکا و آسیا یافت می‌شود. گونه‌های زیادی از این درخت وجود دارد.

خواص: این چوب مستحکم، سخت و بادوام درعین‌حال سبک است. خصوصیات این چوب، آن را بسیار برای کارهای چوب و نجاری مناسب می‌سازد و پایان کار بسیار زیبایی دارد. طیف رنگی این چوب از شکلاتی روشن تا تیره است بافت آن دارای خطوط مستقیم است. خطوط بافت چوب در قسمت‌های نزدیک ریشه مواج می‌شوند و به همین دلیل برای روکش‌های پرنقش، کنده‌های درخت را از ریشه از خاک بیرون آورده می‌شود. گره‌های بزرگ در این چوب دیده می‌شود. در روکش‌ها و قطعات گردو طرح‌ها و نقش‌های زیادی مانند خط، گره، رگه، انشعاب و موج دیده می‌شود. چوب گردوی اروپایی کمی روشن‌تر و ازنظر بافت مرغوب‌تر از چوب گردوی سیاه آمریکایی است ولی در موارد دیگر تفاوت چندانی ندارد.

مصارف: این چوب برای ساخت انواع کابینت به‌خصوص در بازسازی‌های سبک قرن 18 به کار می‌رود.

بلسان بنفش (نوعی اقاقیای بلند)

چوبی بسیار سخت است که رنگ قهوه‌ای تیره مایل به قرمز دارد. این چوب معطر و دارای بافت متراکم است. کار کردن با آن بسیار دشوار است و به پولیش زیاد احتیاج دارد. در آلات موسیقی مانند قاب پیانو، دستگیره ابزار، آثار هنری، روکش و مبلمان مورداستفاده قرار می‌گیرد.

ساج

درخت ساج واقعی از گیاهان بومی جنوب آسیا است ولی از انواع مشابه آن در جنوب آفریقا نیز می‌روید.

خواص و مصارف: ساج چوب سختی است که رنگی بین زرد و قهوه‌ای تیره دارد. این چوب بسیار سنگین، محکم و بادوام است و معمولاً نقش‌های زیادی دارد. معمولاً خطوط مستقیم، طرح‌های رگه‌ای‌ و یا عنکبوتی شکل در این چوب دیده می‌شوند. برای حکاکی بسیار مناسب است و به دلیل ارزش بالایش در روکش استفاده می‌شود. معمولاً لوازم با سبک اسکاندیناوی و آسیای شرقی با این چوب ساخته می‌شوند.

جا و مکان استفاده از وسایل چوبی

در انتخاب چوب علاوه بر پوششی که در انتهای کار قرار است بر روی چوب بنشیند، عوامل دیگری همچون محل استفاده از وسیله‌ی ساخته شده مهم است. بهتر است برای وسایلی که قرار است در بیرون از منزل و در فضای باز استفاده شوند از چوبی استفاده کنید که در مقابل رطوبت مقاومت بیشتری داشته باشد (مانند سرو یا ساج)؛ با این حال چنین ویژگی (مقاومت در برابر رطوبت) برای وسایل مورد استفاده در داخل منزل اهمیت خاصی ندارد. اگر هم در این موضوع به کمک نیاز دارید، فروشنده معمولا می‌تواند در انتخاب چوبی به شما کمک کند که برای شرایط آب و هوایی و استفاده‌ی شما مناسب است.

ملاحظات فصلی

تاثیر نواسانات رطوبت و دمای فصلی در انبساط و انقباض چوب یکی از مواردی است که نجار باید همیشه درهنگام ساخت وسایل چوبی در ذهن داشته باشد. درنتیجه اگر فقط در زمستان کشوهای‌تان گیر می‌کنند، مقصر چیزی نیست جز تاثیر همان نواسانات دمایی و رطوبتی که باعث انبساط چوب شده‌اند و نجار هنگام ساخت محصول از آن غافل بوده است. از آنجا که نواسانات رطوبتی و دمایی هوا، تاثیرات مختلفی بر گونه‌های چوب دارد بهتر است در هنگام انتخاب وسیله چوبی ابتدا آب و هوایی را که قرار است در آن از وسیله استفاده کنید درنظر داشته باشید و ببینید که چه تاثیری روی چوب انتخابی شما خواهد داشت. حتی اگر در این مورد هم اطلاعی ندارید اشکالی ندارد، فروشنده باز هم می‌تواند در این مورد شما را راهنمایی کمک کند.