آشنایی با طرح و نقش و بافت چوب و انواع آن
برای هر پروژه نجاری باید نوع خاصی از چوب را انتخاب کنید؛ زیرا ویژگیهای هر نوع چوب آن را برای کاری خاص متمایز میکند. با دانستن ویژگیهایی نظیر بافت، طرح، نقش و … میتوانید بهترین نوع چوب را برای کار خود تهیه کنید.
بسته به نوع کاربرد شما از چوب کار کردن با انواع بافت چوب (به جز بافت صاف) میتواند هم راحت باشد هم سخت. به عنوان مثال اگر از آن دسته افرادی هستید که دوست دارید با بافت چوب بازی کنید تا به شکل نفیس دلخواهتان برسید کار کردن با چوبی که دارای بافت کژراه است کار آسانی است اما اگر میخواهید با چوبهای نرم دارای بافت صاف و مستقیم به شکل دلخواهتان برسید زمان زیادی باید روی آن کار کنید.
چرا بافت چوب مهم است؟
بافت و جنس چوب
آیا تا به حال از یک نجار عبارتهای “چوب بافت ریز” و “چوب بافت درشت” را شنیده اید؟ این واژهها با جنس چوب در ارتباط هستند. جنس بافت چوب به درجه اختلاف اندازه سلولهای چوب اشاره دارد. تفاوت بین چوب های بافت درشت و بافت ریز در نظم سلولهای چوب در نوارها (معروف به اشعه چوب)، اندازه، و گستردگی منافذ آنهاست.
بنا بر دلایلی نجارها به جای عبارات جنس درشت و جنس ریز از عبارات بافت درشت و بافت ریز استفاده میکنند. دلیل آنها هر چه که باشد دفعه بعد با شنیدن این عبارات سردرگم نخواهید شد.
بافت چوب تعیین کننده استفاده از فیلر است
چوبهای بافت بسته و بافت باز در واقع به اندازه منافذ بافت چوب اشاره دارد. نجارها بر اساس این ویژگی چوبها تعیین میکنند که آیا از فیلر استفاده کنند یا خیر.
بافت چوب تعیین کننده چگونگی برش چوب است
بسته به نوع برش چوب میتوانید انواع بافت چوب از جمله “بافت رگهای” “بافت شعاعی” و “بافت تخت” داشته باشید. تمام این نوع برشها دارای استحکام و ظاهر متفاوتی هستند.
بنابراین توجه به زمینه بافت چوب و نوع برش آن بسیار مهم است مخصوصا هنگامی که تصمیم دارید الگوهای متفاوتی را برای رسیدن به یک نتیجه زیبا و منحصر به فرد طراحی کنید.
بافت و استحکام
میتوان از جهت بافت چوب برای افزایش استحکام چوب استفاده کرد. چوب چه سخت باشد چه نرم یک پلیمر طبیعی است که از رشتههای سلولز طبیعی تشکیل شده و ماده لیگنین باعث سفتی و استحکام آن شده است.
برای درک بیشتر تصور کنید رشتههای سلولز در کنار هم قرار گرفته و بوسیله چسب به هم متصل شدهاند. یک رشته سلولز به تنهایی قابل خم شدن و شکستگی است؛ اما مجموعه رشتهها در کنار هم قوی و محکم هستند.
و اما این نظم و ترتیب چه ارتباطی با استحکام چوب دارد؟ هنگامی که چوب را در امتداد طول برش میدهید، در واقع پیوستگی لیگنین را میشکنید. اما هنگامی که چوب را از میان طول برش میدهید الیاف سلولز را میشکنید. پیوند لیگنین در کدام یک محکمتر است؟ این توضیح نشان میدهد که چرا برش چوب به صورت افقی سادهتر از برش چوب به صورت عمودی است. برای رسیدن به دوام بیشتر هنگام برش باید مطمئن شوید بافت چوب به جهتی است که از استحکام چوب حمایت بیشتری میکند.
اگر هنگام ساخت و ساز نیاز دارید که چوب را در قطعات ریزتری خرد کنید تا جای ممکن سعی کنید که چوب را در امتداد بافت برش دهید؛ بنابراین مطمئن میشوید که بافت در سرتاسر طول چوب جریان دارد و استحکام بیشتری را به چوب میدهد. اگر بیشتر به دنبال استحکام چوب هستید تا زیبایی، چوب های بافت صاف را انتخاب کنید. به علاوه به برابری و همسانی بافت نیز توجه کنید هر چه بافت چوب صاف و هموارتر باشد استحکام آن بیشتر است.
بافت و سختی
جهات مختلف بافت منجر به درجههای سختی متفاوت چوب میشود. سختی جانبی چوب با سطح روی تخته اندازه گیری میشود. اما سختی انتهایی با تست کردن سطح برش خورده تخته چوب اندازه گیری میشود. هر دو درجه سختی با صافی و جهت بافت چوب اندازه گیری میشود.
در نجاری های پیچیده برای اطمینان از متناسب بودن نوع چوب مورد استفاده سطح سختی چوب اندازه گیری میشود.
چوب در لایههای متمرکزی در اطراف تنه، ساقه، ریشه و سایر قسمتهای چوبی درخت رشد میکند. لایههایی که هنگام برش تنه درخت قابل مشاهده هستند.
چوب چگونه رشد میکند؟
درونیترین لایه درخت pith (مغز ساقه) نام دارد. در بسیاری از درختان این قسمت نرمتر و تیرهتر از قسمت Heartwood (قسمت داخلی تیره) درخت است. Heartwood از سلولهای مردهای تشکیل شده که هیچ وظیفهای جز حمایت از درخت ندارد. لایه بعدی sapwood نام دارد که حامل آب، مواد معدنی و قندهای گیاهی بین ریشه و برگهاست. این لایه غالبا روشنتر از لایه Heartwood است. بیرونیترین لایه بافت چوب کامبیوم نام دارد؛ لایهای نازک از سلولهای زنده که در حین رشد، چوب تولید کرده و از یک لایه پوست محافظ پوشیده شده است. کامبیوم در ابتدای هر فصل رشد به سرعت رشد کرده و چوب بهاره تولید میکند. اما با گرم شدن هوا رشد آن کاهش یافته و چوب تابستانه تیرهتری تولید میکند. مرحله آخر رشد چوب متراکمتر و سختتر از چوب بهاره است. با سرد شدن هوا کامبیوم تا بهار بعدی در حالت خفته باقی میماند. این چرخه رشد حلقههای متمایز درخت را تولید میکند.
ساختار بافت چوب
با رشد کامبیوم دو نوع سلول چوبی بوجود میآید که بیشتر آنها سلولهای طولی بلند و باریکی هستند که خود را با محور تنه، ساقه یا ریشه درخت همتراز میکنند. اینها در واقع همان سلولهایی هستند که بافت چوب را شکل میدهند. کامبیوم نیز تعداد کمی سلولهای شعاعی تولید میکند که عمود بر محور و حول pith (مغز ساقه) قرار میگیرند.
با رشد چوب پروتوپلاسم زنده موجود در سلولها مرده و فرسوده شده و پشت دیواره سلولها باقی میماند. این دیوارهها از الیاف سلولوزی تشکیل شدهاند که به چوب استحکام میبخشد. این الیاف با ماده چسب مانندی به نام لیگنین به هم متصل میشود. سلولها طولی توخالی بخشی از sapwood شده که شیره درخت را به سمت بالا و پایین هدایت میکند. شعاعهای توخالی قند گیاهی را ذخیره میکنند. پس از گذشت چند فصل sapwood به Heartwood تبدیل میشود. شیره درخت خشک شده و ترکیبات معدنی روی دیواره سلولها شکل میگیرد. این مواد شیمیایی چوب را تیرهتر کرده و به گونههای مختلف چوب رنگ مشخصهای را میدهد. به علاوه روی استحکام و سختی چوب نیز تاثیر میگذارد.
انواع بافت چوب
هر چوبی به علت شیوه رشد مختص خود جهت بافت متفاوتی به موازات امتداد سلولهای طولی دارد و البته ناگفته نماند که بافت چوب بسته به نحوه برش آن نیز متفاوت است.
زمانی که چوبی را از عرض بافت (عمودبر جهت رگهها و حلقههای رشد) برش میدهید انتهای رگههای بافت (end grain) نمایان میشود.
هنگامی که چوب را در جهت بافت و مماس با حلقههای رشد برش دهید بافت مماس یا مسطح نمایان میشود.
هنگامی که چوب را به موازات جهت بافت و از میان شعاع حلقههای رشد برش میدهید بافت شعاعی نمایان میشود.
بافت مسطح و شعاعی هر دو بافت طویل نیز نامیده میشود.
نجار از چند روش برای برش درخت استفاده میکند که هر کدام نقشهای متفاوتی از بافت چوب را نمایش میدهد.
طرح و نقش
اندازه، نوع و چیدمان سلولهای چوب در گونههای مختلف متفاوت است که در ظاهر بافت چوب نیز موثر است. طرح چوب با اندازه نسبی سلولهای طولی تعیین میشود. چوبهایی که دارای سلولهای بزرگ هستند بافت درشت دارند اما چوبهایی که دارای سلولهای کوچک هستند بافت ریز دارند.
چوبهای سخت دارای آوند هستند. آوندها نوعی سلول طولی هستند که قطر بزرگتری نسبت به سلولهای اطراف خود دارند. زمانی که این آوندها برش میخورند حفرههای توخالی در چوب ایجاد میکنند که منافذ چوب نامیده میشوند. همین منافذ به چوب سخت ظاهر متفاوتی نسبت به چوب نرم میدهد. برخی از چوبهای سخت منافذ بیشتری در قسمت چوب بهاره دارند که به چوبهای متخلخل حلقهای معروف هستند. چوبهایی که منافذ آن در قسمت چوب بهاره و تابستانه به یک نسبت باشد چوب پرحلقه (ring-diffuse) نامیده میشود. ترتیب منافذ تاثیر زیادی در بافت چوب دارد. چوب های سخت متخلخل حلقهای دارای طرح بافت قوی و مشخصی هستند. در حالی که طرح بافت چوبهای پرحلقه وضوح کمتری دارد.
منافذ چوب نیز اندازههای متفاوتی دارند. چوبهایی که دارای منافذ درشتی هستند که با چشم غیرمسلح قابل تشخیص است به آنها چوب بافت باز میگویند. چوبهایی که منافذ کوچک غیرقابل تشخیص دارند چوب بافت بسته نامیده میشوند. چوبهای بافت باز زبرتر از بافت بسته هستند زیرا سطح آن صاف و هموار نیست. هنگامی که چوب برش میخورد و در منافذ شکاف ایجاد میشود منافذ باز باعث ایجاد شیار و خراشیدگیهایی روی سطح چوب میشود. این منافذ باید قبل از پرداخت چوب پر شود تا سطج صاف و یکدستی ایجاد شود.
اکنون با اطلاعاتی که در این مطلب به دست آوردید تخته های چوب را فراتراز ظاهر و قیمت بر اساس بافت چوب انتخاب کنید.