یکی از آثار هنری مهم که با استفاده از تکه چوب، فلز، کاشی یا … درست می‌شود، معرق کاری است. معرق در لغت به معنی وصله، تکه و رگه است؛ به عبارتی دیگر می‌توان هر کار رگه داری را معرق نامید. معرق کاری ایجاد طرح و نقش با استفاده از تکه‌های ریز و ایجاد یک طرح بزرگ‌تر و چسباندن آنها روی صنایع دستی است.
این هنر در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد و براساس آثار تاریخی به جا مانده می توان گفت که شروع این هنر به دوره ایلخانان برمی‌گردد. اشکال اولیه معرق کاری را می‌توان در گنبد سرخ در شهر مراغه مشاهده کرد.
معرق کاشی
در این معرق کاری از قطعات و تکه‌های چوب استفاده شده و با استفاده از آن طرح و نقش‌های مختلفی به وجود می‌آورند. باید این نکته را مد نظر قرار دهید که معرق کاشی با کاشی یا موزاییک شکسته کاملا متفاوت است و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت. معرق کاشی مراحل مختلفی دارد که در ادامه به توضیح آن پرداخته‌ایم.
اولین قدم در معرق کاشی، طراحی روی کاغذ است. در این قسمت باید طرحی که می‌خواهید با استفاده از کاشی ایجاد کنید را تجسم و آن را پیاده کنید. همچنین رنگ آمیزی هم باید در این مرحله مشخص شود. اهمیت این موضوع به قدری است که برخی ترجیح می‌دهند از استادان ماهر کمک بگیرند. طرح معرق انواع مختلفی دارد که در ادامه برخی از پرطرفدارترین آنها را آورده‌ایم.
- طرح معرق ساده
- طرح معرق حیوانات
- طرح معرق اسم
- طرح معرق وان یکاد
- طرح معرق شعر
- طرح معرق اسب
- طرح معرق ساقه گندم
- طرح معرق گل
- طرح معرق چوب
- طرح معرق ماشین
- طرح معرق دختر
- طرح معرق پروانه
بعد از طراحی و رنگ آمیزی نوبت به نمره گذاری است؛ به این صورت که ابتدا طرح را جدول بندی و سپس هرکدام را شماره گذاری می‌کنند تا محل دقیق قطعه کاشی در مرحله چیدمان مشخص شود. در ادامه باید با دقت بسیار بالایی طرح را ببرید و تکه‌های هم رنگ را کنار هم قرار دهید سپس آنها را روی کاشی بچسبانید.
در مرحله بعد باید قبل از خشک شدن کامل کاغذها با استفاده از تیشه مخصوص، قطعات را ببرید. دقت کنید که مرحله لب زنی باید به گونه‌ای باشد که لعاب کاشی آسیبی نبیند. بعد از بریدن کاشی‌ها باید لبه‌های تیز کاشی را به خوبی با استفاده از سوهان، صاف کنید. پس از اتمام این مراحل یکبار کاشی‌ها را کنار هم بچینید و پس از اطمینان از صحیح بودن کار ابتدا سطح را ملات ریزی و بعد کاشی‌ها را نصب کنید.
تفاوت منبت کاری و معرق کاری
دو هنر منبت کاری و معرق کاری در کنار یکدیگر اوج هنر و زیبایی را ایجاد می‌کنند؛ هنرمندان این حرفه با ترکیب این دو هنر توانسته‌اند طرح‌های جدید و زیبایی را به دنیای هنر عرضه کنند. به عنوان مثال منبر سفارشی هامبورگ نمونه‌ای از ترکیب دو تکنیک معرق کاری و منبت کاری است؛ این تکنیک در این منبر به گونه‌ای به‌کار گرفته شده که بینندگان عادی قادر به تشخیص دو بخش معرق و منبت از یکدیگر نیستند. حال می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که تفاوت این دو هنر در چیست؟
- منبت به معنی کنده کاری روی چوب است.
- معرق امروزه به معنی چیدن تکه‌های ریز چوب در کنار یکدیگر است.
هنر معرق کاری فقط به بکارگیری تکه‌های چوبی محدود نمی‌شود و همانطور که در ابتدا گفتیم می‌توانیم برای این کار از تکه‌های کاشی، که در گذشته استفاده از آن در این هنر به شدت رایج بوده، یا از تکه‌های پارچه و … هم استفاده کرد.
تلفیق معرق با هنرهای دیگر
معرق کاری را می‌توان با هنرهای دیگر مانند خاتم کاری ترکیب و تلفیق و در نتیجه آثاری منحصر به فرد خلق کرد. از نمونه‌های تلفیق معرق با دیگر هنرها می‌توان به معرق مشبک، معرق منبت و معرق خاتم اشاره کرد.
معرق مشبک: در این روش زمینه کار مشبک شده را با روش معرق کاری تکمیل و پر می‌کنند.
معرق منبت: در این روش تکه‌های برش خورده را با سوهان و مغار فرم می دهند. معرق منبت را می‌توان به صورت چند پلانه یا حتی برجسته ترانجام داد.
معرق گره: در این روش از طرح گره در کنار تنالیته‌های مختلف چوب استفاده شده و با استفاده از مغار و سوهان لبه های آن را فرم می‌دهند.
معرق خاتم: در این شیوه از برش ورقه‌های خاتم در قسمتهایی از معرق کاری استفاده می‌شود.
در هنر معرق کاری می‌توان از مواد طبیعی و غیر چوبی مثل عاج، صدف و استخوان یا مواد غیر طبیعی و غیر چوبی مثل صدف مصنوعی، برنج و خاتم استفاده کرد.
سوالات متداول
منبت کاری و معرق کاری چه تفاوتی دارند؟
منبت کاری به معنای کنده کاری روی چوب و معرق کاری به معنی چیدن تکه‌های ریز چوب در کنار یکدیگر است.
از چه موادی می‌توان در معرق کاری استفاده کرد؟
در معرق کاری می‌توان از مواد طبیعی مانند چوب و حتی غیر چوبی مثل عاج، صدف، استخوان، برنج و خاتم استفاده کرد.
