حکاکی روی چوب | آموزش کامل با چند ویدیوی کاربردی

آموزش ویدیویی روش های حکاکی روی چوب

حکاکی یکی از هنرهای باستانی عهد قدیم است که از زمان پیدایش انسان وجود داشته‌است. این هنر در حقیقت اساس و بنیان دیگر هنرهای چوبی است. هنر حکاکی مثل هر هنر دیگری توسط اساتید برجسته دست به دست به نسل بعد منتقل شده تا امروز بتوانیم از انواع حکاکی در طراحی و زیباسازی بناهای مختلف، دکوراسیون داخلی ساختمان، طراحی مبلمان و وسایل چوبی استفاده کنیم. تندیس چوبی شیگیر (Shigir idol) بدون شک یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های چوبی است که قدمت آن به 11 هزار سال قبل یعنی بعد از عصر یخبندان برمی‌گردد؛ علاوه براین در انجیل هم به هنر حکاکی اشاره شده است. از آن‌جا که چوب طبیعتی زنده دارد و نسبت به سنگ و برنز ناپایدارتر است، آثار چوبی به‌جا مانده برای تاریخ هنر بسیار ارزشمند هستند.

انواع حکاکی روی چوب

ابزار مورد نیاز برای تراش چوب و شکل نهایی کار دو مولفه مهم برای تشخیص نوع حکاکی روی چوب است. براین اساس حکاکی روی چوب به چهار دسته حکاکی برجسته، حکاکی سه‌بعدی، منبت کاری تراشه‌های چوبی و ویتلینگ تقسیم می‌شود.

حکاکی برجسته

حکاکی برجسته روی چوب و به شکل دو بعدی انجام می‌شود به این معنا که کار از سه طرف تراش داده نمی‌شود؛ اما از طریق ایجاد برجستگی و فرورفتگی روی سطح چوب به طرح مورد نظر عمق داده می‌شود. پس از اتمام کار معمولا از این نوع حکاکی به‌عنوان قاب برای تزیین دیوار استفاده می‌شود. چاقو حکاکی ، اسکنه یا قلم حکاکی از جمله ابزاری هستند که برای حکاکی برجسته به‌کار می‌روند.

حکاکی به دو روش سنتی ( دستی) و روش مدرن (با ابزار برقی) انجام می‌شود. در ویدیو زیر با ما همراه شوید تا از صفر تا صد حکاکی روی چوب به روش سنتی و با ابزار دستی را با هم ببینیم.

از ابزار برقی مثل فرز مینیاتوری و دستگاه لیزر هم می‌توان برای حکاکی استفاده کرد؛ گرچه فرزهای مینیاتوری برای حکاکی‌های کوچک با طرح و نقش ظریف‌تر مناسب هستند. قابلیت تعویض سری مته فرز در تمیزی کار، صیقلی بودن سطح چوب و حکاکی قسمت‌های ظریف طرح موثر است. در این ویدیو نحوه حکاکی روی چوب با فرز مینیاتوری درمل را با هم می‌بینیم.

حکاکی سه بعدی

برخلاف حکاکی برجسته که طرح فقط از یک بعد دیده می‌شود، در حکاکی سه بعدی تمامی ابعاد کار تراش می‌خورد. محصول پایانی این نوع حکاکی مجسمه‌ای است سه بعدی و از این جهت واقعی‌تر به‌نظر می‌رسد. حکاکی‌ سه بعدی را می‌توان در ابعاد و اشکال مختلفی حتی در ابعاد واقعی شکل مورد نظر انجام داد. ابزارآلات متعددی مانند اسکنه حکاکی، چاقو و مته حکاکی در مدل‌ها و سایزهای مختلفی برای این نوع از حکاکی به‌کار می‌روند تا ظریف‌کاری‌های طرح با جزییات هرچه بیشتر نشان داده شود.

منبت کاری تراشه های چوبی

منبت کاری تراشه‌های چوبی، هنر کنده کاری و حکاکی روی چوب است. به‌این صورت که قسمت‌های کوچک و کم عمق از روی صفحه چوب تراشیده می‌شود. برای ایجاد تراش‌های مناسب به دو نوع چاقوی حکاکی نیاز هست؛ یکی برای کندن قسمت‌های کوچک چوب از روی صفحه و دیگری برای طرح دادن به قسمت‌های تراشیده شده.

نحوه گرفتن چاقوی حکاکی در دست یکی ازمهم‌ترین نکته‌هایی است که باید به آن توجه کرد. این کار شبیه به گرفتن مدادنوکی در کف دست با چهار انگشت و فشار دادن قسمت انتهایی آن است. در این حالت کارایی نوک چاقو فقط برای ایجاد فرورفتگی و شکل دهی به چوب است؛ نوک اریب چاقو می‌تواند هم به سمت داخل دست و هم به سمت خارج دست باشد.

ویتلینگ (ساخت سازه‌های چوبی کوچک)

به قول مایکل آنجلوی معروف: ” در دل هر مکعب چوب، یک مجسمه نهفته است و کشف آن هنر مجسمه ساز است”. ویتلینگ در اصل تراش چوب و ساخت مجسمه‌های کوچک چوبی به وسیله چاقو است. امضای کاری که با ویتلینگ ساخته شده به جا ماندن رد چاقو و سطح ناصاف چوب است. تیز بودن چاقو در انواع حکاکی به‌خصوص ویتلینگ بسیار مهم است. برش چوب به مرور زمان باعث کندی تیغه می‌شود؛ در این صورت چاقو را با سنگ یا چرم تیغه تیزکن، تیز کنید تا کار حکاکی آسان‌تر و ایمن‌تر باشد.

چند ابزار کاربردی برای حکاکی روی چوب

انتخاب نوع ابزار مناسب برای کنده‌کاری روی چوب معمولا بستگی به نوع حکاکی دارد؛ اما از طرفی داشتن ابزارهای پرکاربرد در زمینه حکاکی و کنده‌کاری روی چوب بسیار مفید است. این ابزارها عبارتند از:

• ست چاقوی حکاکی با تیغه اریب، صاف و گرد قابل استفاده برای حکاکی برجسته و ویتلینگ

• مغار حکاکی و مته حکاکی با تیغه‌های متنوع در سایز ومدل‌های مختلف برای حکاکی طرح‌های ظریف‌تر

• اسکنه حکاکی قاشقی‌شکل، Vشکل و Uشکل در سایزهای مختلف برای حکاکی قسمت‌های بزرگ‌تر با دسته بلندتر که بتوان از ضربات چکش به انتهای آن عمق بیشتری را کنده‌کاری کرد.

چوب مناسب برای حکاکی

در انتخاب نوع چوب حکاکی باید مولفه‌های متعددی را در نظر گرفت؛ که مهم‌ترین آن‌ها درجه سختی چوب، رنگ ، بافت و درجه رطوبت چوب است. خوش‌بختانه تنوع اقسام چوب دست ما را برای انتخاب مناسب بر حسب فاکتورهای مورد نظرمان باز گذاشته‌است. از پرکاربردترین و محبوب‌ترین انواع چوب برای حکاکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چوب افرا
• چوب صنوبر
• چوب بلوط
• چوب ماهاگونی
• چوب گیلاس
• چوب گردوی سفید
• چوب باس
• چوب گردو
• چوب کاج

چوب نرم یا سخت؟

گرچه از هر دو نوع چوب سخت و چوب نرم می‌توان برای حکاکی استفاده کرد، تراشیدن چوب نرم برای تازه‌کارها آسان‌تر بوده و در نتیجه چوب نرم گزینه مناسب‌تری خواهد بود. از این جهت می‌توان به چوب باس، چوب درخت کاج و چوب گردوی سفید اشاره کرد که با بافت ساده و نرم و سطحی نسبتا صاف حتی با ابزار حکاکی دستی هم به‌راحتی تراش می‌خورند.

رنگ و بافت چوب را در نظر بگیریم؟

رنگ و نوع بافت آوندی چوب هم در انتخاب چوب مناسب برای حکاکی موثر است؛ برای مثال چوب ماهاگونی و و گیلاس به لحاظ رنگ غنی بوده و بافت آوندی زیبایی دارند. از این چوب‌ها می‌توان برای حکاکی آثاری استفاده کرد که طرح و رنگ طبیعی خود چوب برای پرداخت آن در نظر گرفته شده‌است. از طرفی باید در نظر بگیریم که این چوب‌ها به دلیل داشتن بافتی متراکم تا حدودی سخت بوده و برای کنده‌کاری آن به ابزار حکاکی قوی‌تری نیاز هست.

رطوبت چوب

رطوبت چوب هم فاکتوری است که در هنگام انتخاب چوب نباید فراموش شود. چوب‌ تازه معمولا از رطوبت بالایی در حدود 50% برخوردار بوده و برای حکاکی مناسب نیست. از طرفی اگر فرایند خشک شدن چوب سریع انجام شود، احتمال ترک خوردن چوب در حین حکاکی بالا می‌رود. بهترین کار این است که اجازه دهیم رطوبت چوب بعد از بریده شدن از تنه درخت به مرور زمان و در هوای آزاد از بین برود.